تاریخچه پسنه :
مبدا درختان پسته
به لحاظ اهميتي كه اندامهاي مختلف گونه هاي متعدد درختان پسته از نظر خوراكي و طبي و صنعتي داشته، به اين معني كه انسان از ميوه و پوسته و هسته و همچنين برگ وساقه و ريشه و صمغ آنها استفاده مي برده از قديم الايام به شناختن آنها متمايل بوده است.
در اين مبحث، تاريخچه گونه هاي مختلف پسته منظور نظر نيست، بلكه تنها تاريخچه درختان پسته معمولي، كه مغز ميوه آن مصرف خوراكي دارد، مورد توجه قرار گرفته است.
مغز پسته به عنوان يكي از خوراكيهاي مطبوع و مفيد ونيرو بخش از زمانهاي دور مورد استفاده انسان قررا گرفته، و بعدها درتركيب بعضي خوراكيها وارد شده است. علاوه بر اين رنگ سبز ويژه پسته زينت بخش انواعي از شيريني و خوراكيهاي گرم و سرد بوده است.
خواص (گياه درماني) و طبي اندامهاي مختلف درخت پسته و به ويژه ميوه آن مورد توجه حكماي قديم بوده و در نوشته هاي آنان مغز پسته براي تقويت عمومي بدن تجويز شده و در تركيبات دارويي و درماني به عنوان يك ماده موليد خون و محرك نيروهاي فعال بدن معرفي شده است.
محمد بن جرير طبري (قرن سوم ه ق) مبدا پيدايش پسته را همزمان با استقرار حضرت آدم در كره زمين نقل كرده ونوشتهاست: (گويند ميوه هايي كه خداوند عزوجل هنگام هبوط به آدم داد سي جور بود: ده ميوه پوست دار و ده ميوه هسته دار و ده بي پوسته و بي هسته بود، پوست دار: گردو و بادام و پسته و فندق وخشاش و بلوط و شاه بلوط و انار و موز زالزالك و كندر بود. و ميوهن هاي بي هسته: سيب بود و گلابي و انگور و توت و انجير و اترج شاه توت و بالنگ وخيار و خربزه).
مسعودي، جهانگرد و مورخ مسمان، نيز در سال ۳۲۲ ه ق در مروج الذهب و معادن الجواهر پسته را ره آورد حضرت آدم از بهشت دانسته و نوشته است: (چون آدم از بهشت برون شد مشتي گندم و سي شاخه از درختان بهشت همراه داشت كه از آن جمله ده ميوه پوست دار بود: بادام و فندق و پسته…)
را اسطوره هاي ايراني نيز رواياتي از چگونگي پرورش درختان ميوه نقل شده است. به روايت مندرج در كتاب نوروزنامه (منسوب به حكيم عمر خيام) كيومرث اولين كسي بود كه نهال درختان ميوه را در بوستان كاشت. اما منهاج سراج تاريخنگار ايراني، صاحب كتاب طبقات ناصري، مي گويد: زوبن طهماسب- كه به روايتي همان سام نريمان بود- درختان بسيار و ميوه هاي هر جنس از كوهها بياورد و سپر غم كشت. در تورات نيز از پسته سخن به ميان آمده (در باب ۴۳ از سفر پيدايش)، گفته شده است كه يعقوب (ع) هنگام اعزام فرزندانش به دربار حكمران مصر، يوسف (ع)، توصيه مي كند كه از محصولات سرزمين خود (فلسطين) به عنوان ارمغان برايش ببرند. در زمره اين تحف از جمله به عسل و كتيرا و پسته اشاره شده است. لفظ پسته كه در تورات آمده بدون هيچ ترديدي اشاره به ميوه درخت ديگري از خانواده درختان پسته به نام (بان) است كه به لحاظ شباهت ميوه آن به پسته، سريانيها آنرا بستقي مي گفته اند. (جرجاني، ذخيره خوارزمشاهي، كتاب ۳، بخش ۲، ص ۷۲، توضيح بيشتر در همين بخش، ذيل عنوان (ريشه يابي واژه پسته) آمده است). در منابع يوناني نيز آنجا كه از پسته سرزمين شام ياد شده، اشاره به ميوه درخت بان است. جالينوس و ديسقوريدوس خواص وخصوصيات آن را شرح داده اند. ابن بيطار (قرن ۷ ه) از قول ديسقوريدوس نوشته است كه محصول پسته درختان در شام شبيه چلغوزه (ميوه درخت صنوبر) است (ابن بيطار، الجامع المفردات الادويه، الجز الثاني، ص ۱۶۲، و نيز ر.ك. بخش سوم، آشنايي با خواص … پسته) درخت بان، بناست همان درختي است كه انواعش در لسان عربي با نامهاي بطم و حبه الخضرا و بان و غيره ياد شده و در زبان فارسي بان، بن، ون، سقز و خنجوك و غيره در تركي چاتلانقوش ناميده شده است. وجوه تسميه اين درختان بر حسب شكل ميوه (شبيه عدس يا نخود يا پسته كوچك) و نيز بر حسب نوع ضمغي كه از آنها استحصال مي شود تفاوت مي كند. دامنه رويش اين نوع درختان عمدتا در سرزمين ايران (در ناحيه كردستان) در دامنه هاي زاگرس است كه در جانب غرب تا سواحل مديترانه گسترش پيدا مي كند. اين توضيح بدان جهت ضرورت دارد كه تاكيدي بر وجود نداشتن درختان پسته خودرو ( از نوع پسته معمولي) در سرزمين فلسطين شده باشد و در ضمن تاييدي بر وجود درختان بطم و حبه الخضراء به صورت خودرو و در آن نواحي از قديم الايام تا عصر جانم به حساب آيد. در منابع غربي نيز بعضا به اين واقعيت كه درختان پسته معمولي در سرزمين فلسطين وجود نداشته توجه شده است. در برخي از اين منابع گفته شده: عقيده عمومي بر اين است كه پسته اي كه حضرت يعقوب (ع) از آن نام برده همان است كه اعراب به آن بطم مي گويند. درخت بطم از درختان بومي آسيا صغير است. اين درخت مقارن سالهاي نخستين توليد حضرت عيسي (ع) به سواحل مديترانه اي اروپا منتقل شده است. از درخت بطم تئوفراستوس (Theophrastus) (در منابع اسلامي تاوفر سطس ۳۷۲ تا ۲۸۸ ق م) و پليني ( در ماخذ اسلامي بليناس ۳۳ تا ۷۹ م) و جالينوس (۱۲۹ تا ۱۹۹ م) به عنوان يكي از درختان بومي سوريه ياد كرده اند. با وجود اين برخي از نويسندگان غربي در نوشته هاي خويش كوشش دارند كه لفظ پسته مندرج در ترجمه هاي تورات را همان پسته معمولي توجيه كنند و اصرار مي ورزند كه منظور يعقوب همان پسته معمولي بوده است. برخي از نويسندگان غربي پا را فراتر گذاشته وافسانه اي نيز بريا پيشينه پسته آورده اند تا جنبه اسطوره اي پسته را آب و تاب بيشتري بدهند. آنها مي گويند كه ملكه سبا (بلقيس) پسته را به عنوان خوراكي بسيار مطبوع استفاده مي كرد، و از اين ميوه نادر- كه از سرزمين آشور برايش ارمغان مي آوردند- خود ومهمانانش تناول مي كردند (شكل ۱) اين نوشته ها جنبه تبليغات تجارتي دارد كه عموما براي بازاريابي پسته در امريكا و اروپا تبليغ مي شود، بنابراين اساسي براي اين گونه مطالب وجود ندارد.

نخستين مشكلات و توصيه ها و تبليغات در باب بهبود صادرات پسته و خشكبار ايران
در دوره قاجاريه فساد و تباهي اركان حكومت را فرا گرفته بود. بازرگاني خارجي و صادرات خشكبار و پسته ايران زير نظر قدرتهاي خارجي انگليس و روس انجام مي گرفت. بنابر نوشته سديد السلطنه كبابي: در پانزدهم سرطان سال ئيلان ئيل شانزدهم رمضان سال ۱۳۳۵ قرارداد شجاع نظام نايب الحكومه بندر عباس طبق دستور قونسولگري انگليس اداره بلديه اي در بندر عباس تاسيس و تعرف ذيل برقرار و به نام عواض شهري به موقع اجرا گذاشته، حقيقتا اداره بلديه اي در تحت نفوذ و اقتدار خارجه تاسيس نموده، به هيچ وجه حكومت و ملت قدرت در مداخله به امور آن نداشته، عوايد آن بعد از مصارف توسط حكومت و ملت قدرت در مداخله به امور آن نداشته، عوايد آن بعد از مصارف توسط قونسولگري انگليس در بانك موديعه گذارده، رئيس بلديه مطيع صرف قونسلخانه بوده:
تعرفه بلديه عباسي: از گندم و جو و هيمه و زغال و كاه و بريده يك بار شتر ۶ شاهي و يك بار الاغ ۳ شاهي دريافت دارند. از روغن يك بار، خواه شتر خواه الاغ، دو قران، از بادام و كشمش و پسته و زيره و نخود يك بار شتر دو قران…
در مرزهاي روسيه و ايران صادرات پسته و خشكبار ايران وضع بهتري نداشته است. به موجب ماده ۴ قرارداد تجارتي وگمركي، كه در تعقيب عهدنامه ننگين تركمن چاي در ۲۳ فوريه ۱۸۲۸ (۴ اسفند ۱۲۰۷ ش) ميان روسيه وايران منعقد گرديد، حقوق گمركي برابر ۵ درصد از روي قيمت مقرر شد، و نتيجه انعقاد اين عهد نامه و عهد نامه اي كه ميان ايارن و انگلستان در سال ۱۸۴۱ منعقد شده بود استقلال گمركي ايران از دست رفت. در ۲۷ اكتبر ۱۹۰۲ ميان ايران و روسيه بيانيه گمركيي به امضا رسيد كه به موجب آن حقوق گمركي روسيه براي كالاهاي صادراتي ايران افزوده مي گشت. ولي حقوق گمركي كالاهاي وارده از روسيه فوق العاده كاهش مي يافت. دكتر ويشارد، پزشك امريكايي، در گزارش خود تحت عنوان بيست سال در ايران ضمن تجزيه و تحليل اوضاع كشاورزي و اقتصادي وتجارت خارجي ايارن در سال ۱۹۰۶ با گله مندي مي نويسد «كسي نمي تواند ادعا كند كه امريكاييها چشم طمع به تجارت با ايران دوخته اندف در حالي كه روسيه ۱۶۷۱۴۷۱۶ دلار، بريتانياي كبي ۶۹۳۸۹۱۰ دلار، هند انگليس ۳۵۸۶۳۷۲ دلار، فرانسه معادل ۱۶۸۲۴۱۸ دلار، اتريش مجارستان معادل ۱۱۳۷۱۷۸ دلار، آلمان معادل ۵۷۳۶۲۰ دلار، چين ۱۳۷۷۵۸ دلار كالا به ايران فروخته اند و كمترين رقم معادل ۲۲۶۱۸ دلار به امريكا تعلق دارد. با اين همه روسها انتظارشان بيشتر از اين بوده و عهدنامه تركمن چاي تحميلي و بيانيه گمركي منضم به آن را كافي نمي دانسته اند. در سال ۱۳۰۵ ق‌ يك مامور روس نوشته است «عدم گسترش تجارت روس در ايران تا به حال مديريت روسها كاري نكرده ايم كه دايره تجارت خود را با ايران گسترش دهيم. دليل عمده عدم پيشرفت تجارت ما هم اين است كه كمپاني مشهور قفقاز و عطارد، با ما از در حسد داخل شده است و توضيح اين مطلب به طريق زير ذكر مي شود: اين كمپاني به قدري قيمت حمل و نقل مال التجاره و امتعه را زياد كرده كه حتي تجار روس هم نمي توانند امتعه و مال التجاره خود را از روسيه به خارج انتقال دهند. از طرف ديگر، اين سد بزگري براي تجارت روس درايران محسوب مي شود كه تمام تجارت ايران در دست ارامنه افتاده است. » در گزارش ديگري آمده است « سياست روس و انگليس در ايران اگرچه انگيزه متفاوت داشت اما تا حدي همانند بود هر يك مي كوشيدند كه از راههاي مختلف برتري خود را بر ايران تحميل كنند، مهمتريناين راهها عبارت بود از نفوذ در شخص پادشاه و صدراعظمهاي او بازرگاني وامتيازات و تهديدات. براي به كار بردن هر يك از اين راهها روس و انگليس هر كدام نيازمند بودند كه هر چه بيشتر به خاك ايران دست اندازي و دست ديگران را از آن كوتاه كنند.»
از ماخذ عهد قاجار رساله اي جالب بر جاي مانده كه از اوضاع نابسامان اقتصادي وتجارت خارجي ايران و نيز بسته بندي نامرغوب پسته و خشكبار صادراتي ايران خبر مي دهد.

فهرست مطالب :

فصل اول- طرح تحقيق
مقدمه
سؤال يا فرضيه هاي تحقيق
تعاريف
طرح تحقيق
ابزارها وروش گردآوري داده ها
فصل دوم- ادبيات تحقيق
تاريخچه پسته
مبدا درختان پسته
اظهار نظر متاخران در مورد منشا درختان پسته
نتيجه گيري درباره مبدا درختان پسته و نخستين مواضع پرورش آنها
نام ارقام پسته رفسنجان در سال ۱۳۳۵ش
نخستين مشكلات و توصيه ها و تبليغات در باب بهبود صادرات پسته و خشكبار ايران
مبارزه با آفت پروانه چوبخوار پسته
پروانه جوانه خوار پسته
پروانه گلبرگ خوار پسته
پروانه پوسته خوار ميوه پسته
مينوز پسته
پسيل پيچيده برگ پسته
كپك فرنگي پسته، يا قارچهاي مولد زهرابه افلاتوكسين
توصيه هايي در جهت پيشگيري
آفات انباري پسته
پروانه هندی
پيشگيري و مبارزيه با آفات انباري پسته
فصل سوم- روش تحقيق
بازرگاني خارجي و ارزش و ميزان پسته ايران از سال ۱۲۶۸ تا پايان سال ۱۳۶۷(يك قرن)
نخستين مشتريان پسته ايران در يك قرن گذشته
ميزان و ارزش صادرات پسته در مقايسه با خشكبار و ارزش كل صادرات مواد غيرنفتي در يك صدسال گذشته
رقباي پسته ايران در بازارهاي جهاني
امكاناتي كه آمريكايي ها در صادرات پسته براي رقابت با ايران در اختيار دارند
دو اقدام منفي عليه بازار جهاني پسته ايران توسط امريكا بعد از قطع روابط سياسي و اقتصادي ايران با امريكا
مسائل و مشكلات پسته ايران
چند نكته ي مهم در زمينه پايين آوردن ميزان افلاتوكيس پسته
آمار مقايسه اي صادرات خشكبار ايران
(مصاحبه اي با آقاي كاظمي يكي از صادركنندگان پسته ايران به آمريكا)
فصل چهارم- تجزيه وتحليل داده‌ها
بين مشكلات پسته و ميزان فروش آن در داخل همبستگي وجود دارد
بين مشكلات توليد پسته و ميزان فروش پسته در خارج (صادرات) رابطه وجود دارد
كاهش مشكلات توليد پسته مي تواند موجب افزايش صادرات پسته گردد
فصل پنجم- نتيجه گيري و پيشنهادات
نتيجه گيري و پيشنهادات
منابع